کارمند رسمی دولت یا هر بخش خصوصی گردن ستبری باشید "حقوق" می گیرید. به طور غیر رسمی و پاره وقت در خدمتشان باشید "حق الزحمه" می گیرید. نویسنده باشید "حق التالیف" می گیرید و آموزگار که باشید "حق التدریس".در موسسات خوش بر و روی زنجیره ای شوخ طبع مثلا با تابلونوشته "keep calm and learn languages"، خدمت رسانی کنید "payment" می گیرید و اگر پزشک باشید، "حق ویزیت"؛ ولی اگر کارگر ساده ساختمانی یا نظافتی باشید "دستمزد" می گیرید. بعد می مانید که چرا نمی توانید فارسی را پاس بدارید؟… خب شغلتان را درست انتخاب نکرده اید!
رویا
100 فیلمی که دوست داشتم دست کم 2 نفر را می شناختم که کمِ کم 50 تاشان را دیده باشند و اقلا 25 تاشان را دوست داشته باشند*:
1. هاراکیری (ماساکی کوبایاشی)
2. اتاق موسیقی (ساتیاجیت رای)
3. وضعیت بشری-مجموعه 3 فیلم (ماساکی کوبایاشی)
4. sword of doom (کیهاچی اکاموتو)
5. رز ارغوانی قاهره (وودی آلن)
6. in a lonely place (نیکلاس ری)
7. سانجورو (آکیرا کوروساوا)
8. یوجیمبو (آکیرا کوروساوا)
9. هملت (گریگوری کوزینتسف)
10. پدرخوانده-قسمت دوم (فرانسیس فورد کوپولا)
11. کودک وحشی (فرانسوا تروفو)
12. درون لوین دیویس (جوئل کوئن)
13. کلاه (ژان پیر ملویل)
14. تقاطع میلر (برادران کوئن)
15. کلمنتاین عزیز من (جان فورد)
16. روزی روزگاری در امریکا (سرجو لئونه)
17. باریا (جوزپه تورناتوره)
18.در حال و هوای عشق ( کار وای ونگ)
19. روابط جهنمی ( آلن مک،اندرو لو)
20. قهوه چینی (آل پاچینو)
21. hard boiled (جان وو)
22. Goyokin (هیدئو گوشا)
23. جاده (فدریکو فلینی)
24. bajrangi bhaijaan (کبیر خان)
25. شهر موشها (مرضیه برومند)
26. نفس عمیق (پرویز شهبازی)
27. اشکان، انگشتر متبرک و چند داستان دیگر (شهرام مکری)
28.دختر روی پل (پاتریس لوکنت)
29. Beauty and the beast (گری تروسدیل، کرک وایس)
30. ساعات ناامیدی (ویلیام وایلر)
31. خوب، بد، زشت (سرجو لئونه)
32. اعتراف به گناه (آلفرد هیچکاک)
33.دزدان دوچرخه (ویتوریو دسیکا)
34. ریش قرمز (آکیرا کوروساوا)
35. دیک تریسی (وارن بیتی)
36. درخشش (استنلی کوبریک)
37. چارلی و کارخانه شکلات سازی (تیم برتن)
38.وینچستر 73 (آنتونی مان)
39. maine pyar kiya ( سورج بارجاتیا)
40. habemus papam (نانی مورتی)
41. سامورایی (ژان پیر ملویل)
42. تشریفات ساده (جوزپه تورناتوره)
43. استاد بزرگ (کار وای ونگ)
44. صخره سرخ (جان وو)
45.یازده یار اوشن (استیون سودربرگ)
46. آواز در باران (جین کلی)
47. a bittersweet life (کیم جی وون)
48. carnage (رومن پولانسکی)
49. سرویس حمل و نقل کیکی (هایائو میازاکی)
50. خاکسترهای زمان (کار وای ونگ)
51. اتاق سبز (فرانسوا تروفو)
52. همسایه من توتورو (هایائو میازاکی)
53. happy together (کار وای ونگ)
54. هتل بزرگ بوداپست (وس اندرسن)
55. چه خوبه که برگشتی! (داریوش مهرجویی)
56. to Rome with love (وودی آلن)
57. صلیب آهنی (سام پکین پا)
58. هفت دلاور ( جان استرجس)
59. این گروه خشن (سام پکین پا)
60. دختری با گوشواره مروارید ( پیتر وبر)
61. the tale of Zatoichi (کنجی میسومی)
62. کوایدان (ماساکی کوبایاشی)
63. در بروژ (مایکل مک دونا)
64. یک پلیس (ژان پیر ملویل)
65. مجموعه فیلم های کوتاه BMW(کار وای ونگ، جان وو، گای ریچی و دیگران)
66. مرسدس (مسعود کیمیایی)
67. پیانیست (رومن پولانسکی)
68. پدرخوانده (فرانسیس فورد کوپولا)
69. reservoir dogs (کوئنتین تارانتینو)
70. 36 (الیویه مارشال)
71. به پیانیست شلیک کنید (فرانسوا تروفو)
72. مارماهی (شوهی ایمامورا)
73. از نفس افتاده (ژان لوک گدار)
74. آپارتمان (بیلی وایلدر)
75. محله چینی ها (رومن پولانسکی)
76. نام من هیچکس (تنینو والری)
77.سوپ اردک (لئو مک کری)
78. رزنکرانتز و گیلدنسترن مرده اند (تام استوپارد)
79. پایین و بالا (آکیرا کوروساوا)
80. snatch (گای ریچی)
81. مظنونین همیشگی (برایان سینگر)
82. بیل را بکش-جلد دوم (کوئنتین تارانتینو)
83. قهرمان (ژانگ ییمو)
84. ساعت شلوغی (برت رتنر)
85. بانوی زیبای من (جرج کیوکر)
86. جانی استکینو (ربرتو بنینی)
87. lucky: no time for love (رادیکا رائو، وینی سپرو)
88.به خاطر یک مشت دلار (سرجو لئونه)
89. چهارشنبه سوری (اصغر فرهادی)
90. Author! Author! (آرتور هیلر)
91. ریفی فی (ژول داسن)
92. مترسک (جری شاتزبرگ)
93. هشت و نیم (فدریکو فلینی)
94. woman times seven (ویتوریو دسیکا)
95. در تعقیب روباه (ویتوریو دسیکا)
96. شاهین مالت(جان هیوستن)
97. روز برای شب (فرانسوا تروفو)
98. Dabangg (ابهیناو کشیاپ)
99. once a thief (رالف نلسون)
100. چهره دیگری (هیروشی تشیگاهارا)**
----------
* درست است که می خواهید و می توانید، اما لطفا از این امکانتان استفاده نکنید و این فهرست را همان طور که معرفی شده است بفهمید و ببینید و بشناسید، نه جور دیگر.
** شماره ها، اینجا فقط می شمارند؛ ترتیب نمی سازند.
وظیفه
در "jai ho"صحنه ای از نبرد داریم در جایی که نمی دانیم کجاست و جنگی که نمی دانیم چیست. خاطره ای است که جز دارنده اش تعریفش می کند و اگر دلمان بخواهد هم می توانیم انگشتمان را بگیریم رو به این ضعف منطقی و دسته جمعی بخندیم و هم می توانیم توجیه برایش جور کنیم که خاطره دار قصه گوی خوبی بوده یا نه اصلا آن چه می بینیم شرح واقعه است نه شکل خاطره. اما ما اصلا دلمان نمی خواهد درگیر ارتباط این صحنه با قصه بشویم؛ دلمان می خواهد خودِ خودش را بگذاریم مرکز توجهمان. در خودِ خودِ این صحنه، دوربین مدام خودش را به رخ می کشد و اعلام حضور می کند. مدام می رود نزدیک شخصیت ها و می آید دور. حتی گاهی اینقدر به حرکات موزون و ناموزون مشغول می شود که تصویری مخدوش می گذارد جلوی چشمی که نقشش را بازی می کند. دکور، ضمن تلاش برای شبیه واقعیت بودن، کپی بودن خود را یادآوری می کند و صورت ها و خاک و روغنِ روی لباس ها و چهره ها مانع چشمگیریِ اتو و شفافیت ها نمی شود. کسی خسته نیست. رنجی در چهره ای نیست؛ خشمی هست و مرگی و زخمی؛ اما نه برای انتقال به تماشاگر، تنها برای نمایش به او. این بازی است و کسی پنهانش نکرده است. دروغی نداریم: بر عهده مان(ما، تماشاگرانیم) باور نیست، تماشاست؛ کاری که معمولا از آن غافلیم!
پیدا کردن تصویر از آن صحنه سخت بود،دست به دامان صحنه لباس نظامی دارِ دیگری شدیم!
Jai ho(Sohail Khan)-2014
راضی
Whiplash بیشتر از فیلمنامه، داستان دارد و بیشتر از داستان، موضوع. وظیفه کارگردانی، ساختن چیزی از این موضوع است،دادن پیکره ای به آن؛ اما انگار اینجا، کارگردان هم مثل عموم تماشاگران، قانع و یا ارضا شده از "درباره" بوده و بس.
Whiplash(Damien Chazelle)-2014
یک تمرین
یک سال و تقریبا شش ماه پیش که تمرین نقد و نگاه متولد می شد، هر کدام از مسببین این تولد، برای خودشان خیال ها و نیازهای متفاوت و بر طبق آن نقشه های گونه گونی داشتند. عاقبتش شد چیزی شبیهِ این که امروز هست؛ پیش از انفجار بلاگفا با مخاطب و امروز بی مخاطب. من اگر یکی از آن مسببین محسوب شوم به خیال هایم نزدیک هم نشدم و نه تنها تمرین نقد نتوانست دهانِ بسته ای را باز کند و ترس از نظری داشتن و بیانش کردن را از بین ببرد که دهان های باز را بست و ترس هم تولید کرد. امروز، یک شکست خورده ی کامل و بی چون و چرا از همراهی در اداره این صفحه کناره می گیرم. این مینشیند کنارِ مرخصیِ طولانیم از بررسی داستان ها و در صورت طول عمرِتمرین نقد، در هفته های تماشای فیلم، همراهِ غیر تماشاچیِ این صفحه باقی می مانم. در غیر این صورت هم بر مرگش تاسف خواهم خورد و بس.
مرگ برگ
آدم ها در حرکت آهسته نمی میرند. رویاسازی/فروشی اگر هست همین جاست: در همین اسلوموشن!
lootera(Vikramaditya Motwane)-2013
شکل
من که کوچک بودم کوروساوا بزرگ بود، خیلی بزرگ.*اختلاف اندازه هم که زیاد شد خب ترس می سازد؛ و در برابر ترس های بزرگ هم آدمی زاد تا به امروز دو راهکار کارامد شناخته است: پرستش و گریز.من که کوچک بودم فیلم های کوروساوا(خلاصه می شدند به آشوب،یوجیمبو و سریر خون)پر بودند از مردمانی که شبیه ما لباس نمی پوشیدند، شبیه ما راه نمی رفتند،شبیه ما نمی نشستند، شبیه ما غذا نمی خوردند و شبیه ما نبودند. واکنش های درست تا امروز تعلیم شده به آدمی زاده در برابر ناشناخته هم که همان راهکارهای جواب گرفته برای کنار آمدن با اختلاف انداره است.
خب من دست و پای باز دوست داشتم و دارم هنوز و دیوارهای دو سوی صراط مستقیم برای دست های باز زیادی به هم نزدیکند، پس راه دوم.
بعدها بزرگ شدم**. آدم بزرگ هم بی برو برگرد باید تصمیم های وقتی که کوچک بود را باز از نظر بگذراند. چون بازبینی کار وقت گیری است، رسم فرزندان برجسته آدم شده است عکس کردن بی استثنای تمامیشان. امتیاز عدم برجستگی، داشتن وقت کافی برای بردن لذت بازبینی و تفاوت رفتار با تنوع تصمیمات است.ملاقات من و "ریش قرمز" در همین دوران بلند بازبینی رخ داد. همان بود که بود: بیگانگان کوروساوا اما در قابهای او، چیدمان او، سرعت از او گرفته و در تقسیمات او. از "ریش قرمز" به "آشوب"، از "آشوب" به "کاگه موشا" از آن به "در اعماق"، از این به "راشومون"، به "هفت سامورایی"،به "سریر خون"، به ... و بالاخره به "یوجیمبو"یی که خیال می کردم میشناختمش و اشتباه می کردم.من پیرمردان آویخته از درختان را نمی فهمیدم.
پشت صحنه یوجیمبو
______
*خواننده بداند و آگاه باشد که کوچکی این جانب از نوع قابل اندازه گیری در سیستم متریک آمده است و بزرگی ایشان از نوع غیر قابل اندازه گیری در این سیستم؛ وگرنه "من" که باشد که خود را در معیار واحد با کوروساوا قیاس کند!
**در همان سیستم متریک
از جویندگان و یابندگان
1. تقریبا نیمی از Maine pyar kiya در روستایی فقیر می گذرد ، بینِ مشاغلِ خاک و روغن آلود و پر خطرِ کم درآمد. جایی هستیم که کودکان را هیچ نمی پوشانند چه برسد به آن لباس های پر زرق و برقِ ملکه ی ذهن شما!
2. Baaghi، ارتباط محکمی دارد با محله ای بدنام و فاحشه خانه ای نه از جنسِ Yoshiwara enjo و ظاهر اشرافیِ فریبایش یا از جنسِ روشنفکرانه ی "مگر زن چیست جز میلِ ترکیبیش؟".
3. Saajan اصلا Saajan شده است به خاطرِ فقر و فلجِ کودکِ پیش از تیتراژش در پس زمینه خاکیش.
4. قهرمان Love، پسربچه ی بزرگ شده ای است که پیش از قد کشیدن، خودسوزیِ مادر را دیده و قاتلِ پدر شده است.
5. Veergati جز رابطه تنگاتنگ با محله مرتبط با مورد شماره 2، شخصیتی محوری دارد از جویی برداشته شده؛ بی نصیب نه فقط از ثروتِ شمردنی که از نوعِ نشمردنی نیز. حتی آب مقدس گنگِ روا بر هر جانوری از او دریغ می شود مبادا لایقش نباشد!
6.Hum saath saath hain گرچه به مشکلی از مردمِ مالدار می پردازد (که هر اندازه میل به فراموشی و ندید گرفتنشان داشته باشیم، وجود دارند و از رسته آدمیان هستند، عینِ فقرای محبوب و مطلوب)، فراموش نمی کند که در سفرِ توریستی به روستای زادگاهِ رئیس خانواده، چشممان را جز طاووس و فیل و قصرِ راجا و صد رانیَش* به فقر هم باز کند؛ و حتی به آسیب رسان بودن یا نبودنِ ثروتِ ثروتمند بر فقرِ فقیر هم بیاندیشد.
7 و 8. Kick و Jai ho از اساس به فساد و فقر از هر نوعِ مادی و معنوی مربوطند، گرچه این را چندان در انتخاب لوکیشن هاشان انعکاس نداده اند.
9. Wanted ما را در کوچه های باریک و شلوغ و فقیری می دواند که کودکان در آن و بر عابرانش ادرار می کنند و طبیعی است.
10. در Ready، موردِ طبیعیِ شماره 9، فراتر از طبیعی و پسندیده است!
11. Tumko naa bhool payenge سفری است از فراموشیِ شیرین و خوش منظره ی روستایی به یادآوریِ شهریِ پر جنایت و فقیر و بی پدر و مادر!
12. در Bandhan باید بینِ تن ها، فقط یکی را برای پوشاندن انتخاب کرد که پوشش، خریدنی است.
13. Dabangg کاخی ندارد. در شهرِ کوچکِ بی حفاظی می گذرد که ثروت فقط از راه سرقت تامین شدنی است و پلیس هایش یا چاقند یا لاغر!
14.تمامِ Bajrangi bhaijaan در راه می گذرد و هیچ راهی از میانِ هیچ کاخی نمی گذرد.
15. Marigold سفرِ غیر درجه یکی از هالیوود به بالیوود و بعد هندوستان است شاملِ دهکده های تاریکِ فیلم های مدعیِ هنر و سواحلِ شیکِ پرفروش و معابدِ ویران و راه های تنگ و رودهای پهن و تاکسی های فرسوده و ریکشاهای نوی توریستی و خانه های اشرافیِ راجاهای راجستان و تاج محل و پیرمردانِ لاغر و فرسوده ی فروشنده ی گل های عبادت ها!
این شماره ها را می شود تا "خیلی" ادامه داد و هنوز پایمان را از قلمرو بدنه اصلی و یکی از چندین سوپر ستاره آسمان بالیوود بیرون نگذاشته ایم. پس اگر شما در خیابان های بمبئی و دهلی دنبال لبخند آیشواریا رای می گردید و نه زنجیرهای رادهه موهانِ** Tere naam، شاید ناشی از انتخاب هایی باشد که به اندازه ی توانتان و بابت تامین سلیقه و نیازتان از زیر این گنبد کبود داشته اید و نه چشم های بسته ی توی آن دنیا!
رادهه موهان
_____
* راجا و رانی را می شود گفت شاه و ملکه
**از آنجا که گوش ها و چشمهاتان به اسامی دیگری عادت دارند زیر می نویسیم که این نام شخصیت محوریِ فیلمی است که نامش می آید و نه مثل "آیشواریا رای" (امروز یک "بچن" افزون دارد در تیتراژها) نامِ آدمی در جهانِ بیرون از فیلم ها.
برف باریده بود
حتی نمی توانم خیال کنم که می دانم در سر داستین فنلی چه گذشته و می گذشته که به تولیدِ "برف" انجامیده است. اما توانستم و می توانم لذت ببرم از تماشایش و آزادی که فیلم ساز برایم قائل شده است. به ندرت فیلمِ کوتاه ساخته فیلمساز جوانی از برابر چشم می گذرد که به تماشاگر احترام بگذارد و او را نیز، علاوه بر فیلمساز و بت های توی پرستشگاهش، صاحب شعور و اندیشه فرض کرده باشد و جز یک دیکته ی پاکنویس شده باشد. "برف" از همان نادرهای تولید کننده ی آن ندرت است!
Snow(Dustin Feneley)-2006
نمایش
در تماشای "باغ فینزی کونتینی ها"، تماشاگر جمله می بیند. نه که حجم گفتگوها زیاد باشد(کم هم نیست) و بخواهد پیش برنده تر از دیدنی ها باشد (که هست)؛ تماشاگر می بیند " کلافه پنجره را گشود و به هوای تازه شب پناه برد" یا " ناگهان لکه سفیدِ متحرکی روی چمن ها توجهش را جلب کرد" یا "و اضافه کرد" یا .... ذوقِ ادبی و شاعرانه ی تماشاگر می تواند کلمات را تغییر دهد و جمله ها را سبک تر و سنگین تر کند اما نمی تواند جوانی که پنجره را باز می کند یا دختری را که در باغ می دود یا تصمیمی برای گفتنِ افزودنی ای را جایگزینِ شرحِ اعمال کند. تماشاگرِ "باغ فینزی کونتینی ها" فیلمی ساخته ویتوریو دسیکا نمی بیند، کتابخوانی او را تماشا می کند یا یادداشت برداری های او از کتابی را.
The garden of Finzi-Continis/ Il giardino dei Finzi-Contini(Vittorio De Sica)-1970
میرا
گاهی به آنی هال(وودی آلن) برای سه شنبه های تمرین نقد و نگاه
"آنی هال" مثال نقضی است برای هر آن کس که گمان میکند پر دیالوگ بودن فیلمنامه به تولید نمایشنامه ای رادیویی ختم خواهد شد تصویربرداری شده برابر پس زمینه هایی سرگرم کننده تر از استودیوی صدا. کافی است لحظاتی چشمهاتان را ببندید و فقط بشنوید. گفتگوهای "آنی هال" شما را به هیچ کجا نمی برند، حتی به درون قصه. شما به پس زمینه، لباسها، شمایل و حالات بازیگران دیالوگ دار و بی دیالوگ، اصلی و فرعی و حتی صرفا پر کننده صحنه احتیاج دارید تا به درکی از آن چه می گذرد برسید.حتی و به ویژه هرجا که شخصیت رو به شما(تماشاگر) می کند و فقط حرف می زند. وقتی که شخصیت چشمهاتان را جستجو می کند و می شود تماشاگرتان. در این زمان اگر چشمهای شما بسته باشد، رویتان را برگردانده باشید به سوی خروجی سالن سینما، صفحه تلفن همراهتان، کتری توی آشپزخانه یا باران پشت پنجره یا ... شخصیت نگاهتان را از دست می دهد، با صفحه شفاف بینتان حرف می زند، شما و فیلم باهم می میرید و کلمات معلق می مانند. چنین اتفاقی برای نمایش رادیویی نمی افتد، حتی اگر شنونده اش اتاق را ترک کند یا به خواب برود. نمایش رادیویی در جستجوی شنیده شدن نیست، حیات از خوانده شدن می گیرد؛ مخاطبش مجری اوست.
Annie Hall(Woody Allen)-1977
ساختن
مهم نیست شخصیتتان می تواند یا نمی تواند. همین که می خواهد* کافی است: شما یک قصه دارید. تعریفش کنید!
Alice (Woody Allen)-1990
* "خواستن" همیشه به فتح قله های موفقیت با هر تعریفی که شما و مجلات هدایتگرتان از این کلمه (برای کسانی که حافظه کوتاه مدت ضعیفی دارند تصریح کنم که همان موفقیت را می گویم.) دارید و داشتن و انباشتن هرچه بیشتر هر آنچه در مالکیت شما و همسایگانتان است(مثل مرغ و غاز)، نیست. مرگ هم خواستنی است، از دست دادن هم، باختن هم، نداشتن هم، کلی نخواستنی های دیگر خیلی از شماها هم.
هویت
دو بار وسط باز تماشای "آنی هال" خوابم برده و هنوز این تماشا به تَه نرسیده (و کی می دونه چند تا خواب دیگه تو پیشونیِ این تماشا نوشته شده!). شاید...فقط شاید این جز خستگیِ من کمی هم از معجزه نبودن فیلم خبر بده؛ شایدم نده ولی خب من تاییدی می گیرمش بر شناختنِ وودی آلن با "رز ارغوانی قاهره" و نه با شناسنامه ی شناس تَرِش!
Annie Hall(Woody Allen)-1977
The purple rose of Cairo(Woody Allen)-1985